Tarihin üstünde uyumak

 ALÂADDIN'IN EGZOTIK DIYARINA YOLCULUK...

Girizgâhım biraz çocukluğumuzdaki Ayşegül serisi gibi olacak ama; biz iki kafadar 30 yıllık ortak zevkimiz doğrultusunda ve çocukların “sal anne” düstûruna uyarak burayı salıp Afrika yollarına doğru yola çıktık. Hem de hiç adetimiz olmadığı şekilde ön çalışma yapmadan tamamen tur rehberimizin ellerine bırakarak kendimizi…

Tüm dünyanın Moracco dediği bizim ise Osmanlı zamanında fes üretiminin yapıldığı Fez şehrinin isminin zamanla kalıplaşmasıyla Fas’a doğru yola çıktık. Kalkış duası yaparak 5 saatlik uçuşun ardından Kazablanka’ya indik. Bu arada seyahat ettiğimiz Air Arabic, bizdeki Pegasus gibi; dar koltuk araları, paralı ikram ve tek farkı kalkış duası yaptırması… Bu da böyle bir bilgiydi deyip devam edeyim: Kazablanka’dan 3,5 saatlik otobüs yolculuğu ile -ki bu Fas gezisinin genel durumu olacakmış o zaman bilmiyorduk- Endülüs’ün kutsal bilim başkenti Fez şehrine vardık. 

FEZ

Fez eski bir başkent ve eski dokusunu kaybetmemiş gerçekten eski bir şehir. Halkın fakirliği ve sefaleti Fas’ın genel olarak tamamı gibi (istisnai yerler var tabii) şehre de yansımış. Lakin bu durumun egzotik, bugünün moda değimiyle organik bir havası da yok değil. Fas genelinde (Duru’ma gelsin:) dericilik, terzilik, dokumacılık vb. gibi neredeyse hâlâ her iş ve zanaat elle yapılıyor. Hatta pek çok meslek bu şekilde Unesco tarafından koruma altına alınmış. Öncelikle kralın görkemli sarayından sadece birinin kapılarının fotoğrafını çekip şehrin içerilerine doğru ilerledik. 

Turumuz boyunca bütün camiilerde namaza denk geldiğimiz için ancak dışarıdan fotoğraflayabildik. Sadece Bü’lnâniyya Medresesi’ni keyifle inceleyip fotoğraf çektik. Kesinlikle görülmesi gereken bir yer. Mellah Musevi mahallesi ve Fez çarşısını dolaştık. Egzotik kapılar ardında havuzlu avlulu eski evlerden yapılan oteller ve tabii ki hâlâ ev olarak kullanılan binaların yanı sıra küçük küçük dükkanların olduğu daracık sokaklarda kendimi Alaâddin’in Yasemin’i gibi hissetim. 😉

Tek farkımız onun esmer benimse dal esmerlerin diyarında sapsarı ampul gibi olmamdı. 

Fez sokaklarında bir deri tabaklama atölyesine de gittik. Buradaki ve pek çok yerdekinin aksine boya kullanılmayan atölyede yeşiller ülkenin bence resmi otu naneden, kırmızı nardan, falan yapılıyor. Modeller de renkler de nefis… Pek fiyat bilgim yoktur lakin grup arkadaşlarımın dediğine göre fiyatlar da son derece uygunmuş.

Dar sokaklarda karşımıza ne çıkacağını bilmeden ilerlerken Yaklaşık bin yılı aşkın süredir Fas’ta eğitim hayatına devam eden dünyanın kesintisiz eğitim veren en eski üniversitesi olma özelliğini taşıyan Karaviyyin Üniversitesi (9.y.y.) önünde bulduk kendimizi. Bu arada sanki yalnız dolaşıyormuşuz gibi anlaşılmasın hatta anladıysanız bile bence böyle bir şeye de yeltenmeyin. Lakin gerçekten labirent gibi daracık sokalarda kaybolmanız işten değil… Bizim hem rehberimiz hem de yerel rehberimiz hem de sadece Fez sokaklarında dolaşırken yanımızda biri daha vardı. 

Gelelim Karaviyyin Medresesi’ne…. Tabii ki namaz zamanı diye içini gezemedik ancak kapısından şöyle bir baktık. Üniversiteden çok camii gibiydi. Benim için en önemli nokta ise bu medresenin bir kadın tarafından yaptırılmış olması: Tunuslu ilim aşığı olduğu söylenen Fatima el-Fihri… Bu hususun hemen altını çizdim belleğimde tabii ki!

Bu arada başta da söylediğim gibi tüm camii ve medreselere ısrarla namaz vakti gittiğimiz için dolaşamadık ancak şöyle bir bakabildik. Lakin kapı, ahşap işçiliği ve mozaiklerin güzelliği ne kadar etkileyici güzellikte ise allah günah yazmasın ama müezzinlerin ezan okuması ve abdest alırken ortaya çıkan manzara bir o kadar kötü idi. Abdesti akan bir su ile değil, ortada yalak gibi bir havuza tüm cemaat beraber daldır çıkar alıyor. Tamam suyun kıymetli olduğu bir coğrafya ama görüntü feci… Müzezzinlerin okuması ve makam anlayışı ise hiç bize göre değil. Memleketimde insanın içine doğan huzur, burada bitse de kurtulsak telaşına bırakıyor. 

Fez de bir de dokuma atölyesine gittik. Halen elle yapılan dokuma tezgahlarında, pamuk, ipekli, yünün yanı sıra kaktüs bitkisi de dokunuyor. Hafif parlak, nefis bir şey… 

MEKNES

Fez’den Meknes’e geçtik. Kısa bir şehir turundan sonda oranın meydanında biraz turladık. Meydanlarda her şey var: Yiyecek içecek de satılıyor, maymun, yılan gibi hayvalar oynatılıp fotoğraf çektiriliyor, kına, büyü yapılıyor, oyunlar oynanıyor. 

Fas’ta dilenciliğin adı da bahşiş, yapılan her şeye verilen paranın adı da… Kostümlü birini gördünüz misal, fotoğrafını çekerseniz, bahşiş vermek zorundasınız, yoksa kurtuluşunuz yok. Her şey pazarlığa tabii. Ama öyle böyle bir pazarlık değil. 100 diyorsa 25 diyerek başlıyorsunuz pazarlığa üstelik en fazla da 35’e alıyorsunuz alacağınızı; o kadar yani…

Meknes,eski, harap bir yer. Fez de eski harap ama oranın kendi içinde bir estetiği var yine, Meknes’te o da yok.

Yorucu bir gece ve gündüzün ardından Meknes’te otelimize vardığımızda önce biraz kulaklarımız düştü. Lakin bu tamamen Marakeş’te kalacağımız oteli bilmemenin şımarıklığıymış. Çünkü Hôtel Transatlantique mimari açıdan eski olmasına rağmen son derece güzel bir oteldi. Tek sorun; gittiğimizde hava sıcaklığı alışık olmadıkları kadar düşük olduğundan otel soğuktu ve klimalar çalışmıyordu. Büyük odalar ve mermer koridorlar da duruma hiç yardımcı olmuyordu. Klimaya bakması için teknik servis adı altında gönderilen kadınlar direk iki ızgaralı, tek tekerleği kırık elektrikli radyatör getirdiler. 

Neyse odalar değiştirildi, klimalar çalıştı ve iki gece keyifle kaldık Transatlantique’te.

Bu soooon derece uzun günün ardından ertesi sabah üç saatlik otobüs yolculuğu ile Mavi Şehir Şafşavan’a gittik. Bu uzun otobüs yolculukları da Fas gezimizin bir özeti adeta… Her yer birbirine çok uzak, sadece tek bir yol var ve o yoldan gidilip dönülüyor her yere. Günlük toplamda 6 saatin altında hiç yolculuk yapmadık. Buna da panoramik şehir turları dahil değil. Biz kafadarlar on yıllık otobüs seyahatimizi altı günde yaptık geldik anlayacağınız. 

Şafşavan tepeden görüntüsü ile bizi hayal kırıklığına uğratsa da, içne geldiğimizde hayal kırıklığımızın yerini müthiş bir keyif aldı. Gerçekten keyifli avluları ile masmavi evleri, daracık merdivenli sokakları, otantik el işçiliğinin en güzel örneklerini sunan rengârenk dükkanları ile bizdeki bir Alaçatı falan gibi bir tatil kasabasını andırıyor. Rengârenk boyaların satıldığı dükkanlar ki şehrin tamamı gibi görsel bir dekor. Bence Fas’a gelip Mavi Şehir Şafşavan’ı görmeden ayrılmayın… Ama gerçekten çok hırpalayacı bir yolu var bilginiz olsun.

Şafşavan dönüşü bir gece daha Meknes’te konakladıktan sonra Rabat’a doğru yine yanar dönerli otobüsümüzle yola çıktık. 

RABAT

Rabat ülkenin başkenti. Ve öyle olduğu daha girişinden belli. Her yer bayrak bayrak bayrak… Geniş caddeler, düzenli bir şehir. Şehrin yarısını kralın sarayı kaplıyor. (Mübalağa ediyorum ama son derece büyük hepsi gibi…) 

Şehri şöyle bir turlayıp tur diliyle ‘panoramik tur’ yapıp Hassan Kulesi ve V. Muhammed anıt mezarını gördük. 

Hassan, üç kardeş kule, minareden biriymiş. Fas’ta minareler yuvarlak değil köşeli, kule gibi. Hatta Hassan, içinde müezzinin yukarıya eşekle çıkabilmesi için geniş yapılmış. Aynı mimar ya da aynı mimarın öğrencileri tarafından yapılan bu üç kardeş minareden diğeri Marakeş’teki Koutoubia (Kutubiyye), bir diğeri ise İspanya Sevilla’daki Giralda imiş.

V. Muhammed’in türbesinde ise 7/24 Kur’an okunuyor.

Rabat’tan yine, yeniden :) otobüsle Atlantik kıyısına doğru yola çıktık. Okyanus kıyısında Udaya Kalesi’ne yürüyüp tepeden okyanusu seyrederek tüm dert tasa ve sıkıntıları suya bıraktık. 

Ve nihayetinde sanırsam 2 ya da 3 saatin sonunda Marakeş’e vardık.

MARAKEŞ

Kırmızı şehir Marakeş’in daha girişten egzotik bir havası var. diğer şehirlerden farklı. Daha zengin, daha şehir ama dokusunu da kaybetmemiş. Çünkü beş kata kadar imar veriliyormuş ve binalar bilâistisna koyu pembe, kiremit gibi karakteristik bir kırmızı. Bu rengi genel olarak binada sevmesem de bir bütün halinde çok hoş ve dediğim gibi çok egzotik görünüyor. 

Şehirde yine hızlıca Bahia sarayını, 800 yıllık Moresk mimarinin en güzel örneği ve Hassan ile Giralda’nın kardeşleri Koutoubia’yı gördük. Ve Afrika kıtasının en haraketli ve Mucizeler Avlusu olarak adlandırılan şehir meydanı Jma El Fna’ya oradan da Marakeş’in Kapalı Çarşı’sı “Souk” ve sokakları yüzyıllar öncesine götüren Medina… El Fna meydanı gerçekten fena; fena kalabalık, fena karışık, fena pis, fena halde ilginç, fena halde absürt… Yemek de var (ama öyle böyle değil, aklınıza gelen her şey, açıkta) tatlı da, yılan oynatıcı da büyücü de, falcı da dövmeci de, maymun da papağan da, abuk subuk oyunlar da var akrobatik gösteri yapanlar da, fayton da bisiklet de, motor da el arabası da; tam keşmekeş…

Bambaşka bir diyara ve zamana düşmüş gibi hissediyor insan. Esnafından turistine, yerlisinden yabancısına bu mahşeri kalabalığa ilave olarak bir de sürekli yapışırcasın bahşiş isteyenler ve kazara fiyatını sorduğunuz bir esnafın pazarlık etmek için çıra sakızı gibi yapışması da çabası… İnsanın kafası abandone oluyor ama bir o kadar da etkileniyor. Diyorum ya bambaşka bir zaman ve diyarda hissi, kafası… 

Daracık sokaklarda nefis kapılar ardında gizli bahçeler, masal diyarı ve kelimenin tam anlamıyla çöldeki vaha gibi havuzlu avlular, içerisiyle dışarısı arasında tezat; çok farklı çok…

ARGAN KEÇİLERİ

 Fas’ta gördüğüm en değişik şeylerden biri de argan ağaçlarıydı. Daha doğrusu argan ağaçlarındaki keçiler… Ama durun baştan alayım: Marakeş’ten Cicchaoua üzerinden Atlas okyanusu kıyısında yer alan eski bir Portekiz şehri olan Essaouira (Suveyre) doğru yola çıktık. Yolda ise neredeyse herkesin neredeyse tek almak istediği şey olan argan yağı almak için Fas’ın en iyi ve sertifikalı iki ürününden biri olan bir kadın kooperatifinde duracaktık. Bu arada her şehirde her dükkanda argan yağı ve argan yağlı ürünler var. Fiyatları da birbirinden çok farklı. içeriği ise meçhûl! Bundan dolayı böyle bir yere gitmemiz büyük şans oldu. 

Argan, Argania Spinosa Atlas Okyanusu'nun Afrika kıyılarındaki, Atlas Dağları eteklerinde, Dünya’da sadece Fas'ın güneybatı bölgesi Agadir'de yetişen ağaç. UNESCO tarafından koruma altına alınmış bu ağacın meyvesinden üretilen argan yağı Fas'ın sıvı altını olarak adlandırılıyor. Özellikle saça ama bir o kadar da cilde iyi geliyor. 

Agadir’e yaklaşınca gördüğümüz manzara esas ilginç olanı: Argan ağaçlarında kuş gibi tünemiş keçiler. Evet bildiğiniz keçiler… Dallarda koca koca keçiler, keçi gibi tırmanmış, teplerde baykuş gibi tünemiş duruyorlar. Meğer arganın cevizin üstündeki yeşil bölümü gibi bir bölümü varmış. Keçiler onu pek severlermiş ve o da keçilere pek iyi gelirmiş. Hayvanlar dallara çıkıp onları yer lakin çekirdeğini kıramaz kakalarıyla atarlarmış. İşte o dışkıyla atılan çekirdekler toplanıp temizlenip badem gibi kırılıp aynı badem gibi ezilip yağı çıkartılırmış. Tabii ki hepsi değil ama bunlarda kesinlikle ziyan edilmiyor. Başta da dediğim gibİ bu ağaç dünyada sadece Fas’ta, Fas’ta da sadece Agadir bölgesinde yetişiyor. 

Argan yağı için gittimiz kadın kooperatifinde, kadınlar bize bir bir nasıl ve neler yaptıklarını anlattılar, gösterdiler. Her derde deva arganın yenileni, sürüleni, koklananı, sabunu, botoks etkisi yapan kremi velhasıl her şeyi var. 

Biz de argan yağlandık geldik bir koşu Fas’tan… 

Essaouira

Ve arganlara keçi yüküyle para bırakıp az gidip uz gidip dere tepe düz gidip Cichaoua üzerinden Atlas okyanusu kıyısında yer alan eski bir Portekiz şehri Essaouira (Suveyre)’ye vardık. UNESCO tarafından burası da dünya mirası olarak kabul edilen bir yer. Kalesini dolaştııp topun ağzında fotoğraf çektirdikten sonra (balık çarşısını da gezin dendi ama biz kale manzaralı bir cafede oturmayı tercih ettik. Pahalı ama nefis manzarası olan bir yerdi ve değerdi.) eski Roma kentlerinden uyarlanarak inşa edilen Medina’yı dolaştık . Daracık sokakları, harika kapılı binaları, minicik dükkanları ile film seti gibi ve ilham verici… Benim gibi düşünen Orson Wells, Jimy Hendrix gibi bohem hayatı seçen pek çok ünlü de burada üretmeyi uygun görmüş.

Yine az falan gitmeyip dere tepe değil bayağı dümdüz gidip Marakeş’e geri döndük. Gece ise ergenlerin tabiriyle Marakeş gecesine aktık, Arap müzikleriyle kurtçukarımızı döktük.

Sabah Marakeş’te beni en çok etkileyen yerlerden biri ve açık ara ruhumu en dinlendiren; bolca kobalt mavi ve yeşilin binbir tonu, biraz da sarıyı barındıran Majorelle Bahçesi ve Yves Saint Laurent ile Pierre Berge’in evi ile güne başladık. 

Bahçe, çölde vaha…. Kaktüsler, ağaçlar, mini havuzlar ve gölet arasında hiç de sırıtmayan bir mimari ile yapılmış bir ev.  İçindeki müze bizim gittiğim gün kapalıydı ama YSL ürünleri olan mağaza, minik kitapçısı, kafesi ve çizimlerinin yer aldığı minik oda açıktı. Kaldı ki kapalı bile olsa bahçe ve binanın dışı bile görülmeye değer, tabii bence… 

Bahçenin kapısından bizi jipler aldı ve Altay dağları eteklerindeki Berberi köyüne gitmek için yola çıktık. Aklıma gelmişken; bu benim bir turla ilk yurt dışı seyahatim. Bu tur da güzel arkadaşımın öğretmen arkadaşlarının çabası ile oluşturulmuş münferit bir grup. Pek çok aksaklık olmasına rağmen (o kadar ki son iki gün rehberimiz gitti, sadece “benim Türkçe şaka” diyen yerli rehberimizle dolaştık) turla gitmenin konforu olmadan gezilecek bir ülke değilmiş Fas. Bence gidecekler eğer her yeri görmek istiyorlarsa kesinlikle bir turla gitmeliler. 

Neyse, dediğim gibi Berberi köyüne gitmek için bizim için ayalarlanan jiplerle Altay dağlarına tırmanmaya başladık. Önce jiplerin havaya girmemiz için hoşluk olduğunu düşündük meğer zorunlulukmuş. Dar, virajlı tırmanışta başka bir araç olmazmış zaten. Çocuk sahibi olamayan kadınların yüzyıllardır ziyaret ederek derman bulmaya çalıştıkları Mulay İbrahim, Tifruin ve Taddart köylerinde molalar verdik. Hayvanlarla birlikte yaşadıkları bir berberi evini dolaştık, ikram ettikleri ve yemelere doyamadığımız tereyağ, bal ve ekmeğin yanı sıra bize özel olarak hazırlanan Berberi çayımızı içtik. Yokluk ve sefalet yürek burkan cinstendi.

İki küçük Berberi kızı çevirip bir şeyler istediler. Ben yine bahşiş sandım ve verdim. Lakin ısrarla bir şey deyip ellerine parmaklarıyla bir şeyler çiziyorlardı. Anlamayıp rehberimize sordum, kalem istiyorlarmış. Her zaman kalem kutumla dolaşan ben, çantamda kalem bulamadım. Arkadaşımdan çıkan bir kalemi verdik. Alanın mutluluğu kadar, alamayanın hüzünlü bakışları da içime oturdu. Bizim çocukların varlık içindeki yoklukları, o çocukların halleri. Gerçi bunu görmek için illâ Fas’a da gitmeye gerek yok. Türkiye’de de pek çok yerde durum bundan farklı değil maalesef…:(

Dağın eteklerinde bir gölün kıyısındaki sahra çadırlarında yemeklerimizi yiyip dönüş yoluna geçtik. Yine lezzetli bir tajin, harika bir salata ve her türlü alkollü ve alkolsüz içecekten oluşan yemeğimizin yanı sıra somun somun lezzetli ekmeklerinden yendi.

Dönüş yolunun gelişteki kadar hırpalayıcı olmaması ise harkûlade oldu. 

Fas’taki son akşamımızı çok geniş bir alan üzerinde masal diyarı olarak inşa edilen Chez Ali’de geçirdik. Hazırlanan folklorik ve atlı gösterileri seyredip yedik eğlendik. Bence Chez Ali de Marakeş’te gidilesi yerlerden biri. Ve bence seyrettiğim birkaç atlı gösteriden (ki biri Viyana’daki İspanyol binicilik okulu idi) çok daha etkileyici idi.

Son gün ise benim benim pek de beğenmediğim Kazablanka’yı şöyle bir turlayarak Fas seyahatimizi sonlandırdık.

Tabii Kazablanka’da bir kurabiyeci (özel bir yermiş ve lavantalı kurabiyesi pek lezzetliydi), mahkeme binasını, kralın sarayını, Casablanka filminin (gerçek olamayan) çekildiği  Rick’s Cafe’yi dışarıdan görüp dünyanın en büyük bana göre beton beton ve son derece soğuk olan Hassan camiisni gezdik. bir Sultanahmet'i bir Selimiye'yi gören için pek bir yavandı. 

Ampul gibi kafam ve çok tanıdık gelen ismimle  tüm gümrük ve havaalanı görevlileri arasında büyük beğeni toplayarak keyifle geri döndük...

Bence kesinlikle gidilip görülmeli... Ve bence mutlaka bütçeye göre bir organizasyonla gidilmeli. Birileri sizin adınıza yapmalı. Öyle Avrupa'daki, Amerika'daki gibi yürümüyor işler. farklı bir dinamiği var.  Dersini çalışıp arabanı kiralayıp ya da toplu taşımayı kullanıp otel ya da evinde kalarak turist olmayı hayal bile etmemek lazım... 

25 0cak 2020